AİLE SAĞLIĞI ELEMAN İHTİYACI HAKKINDA

AHEF GÖRÜŞÜ

Aile hekimliği uygulama yönetmeliğinde “Aile sağlığı elemanı: Aile hekimi ile birlikte hizmet veren, sözleşmeli olarak çalıştırılan veya Bakanlıkça görevlendirilen hemşire, ebe, sağlık memuru (toplum sağlığı) ve acil tıp teknisyenini, “ olarak tanımlanan aile sağlığı elemanının yönetmelikte görev yetki ve sorumlulukları şu şekilde sıralanmıştır:

“Aile sağlığı elemanının görev, yetki ve sorumlulukları

MADDE 5

(1) Aile sağlığı elemanı, aile hekimi ile birlikte ekip anlayışı içinde kişiye yönelik koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini sunmak ve görevinin gerektirdiği hizmetler ile ilgili sağlık kayıt ve istatistiklerini tutmakla yükümlüdür. 4 üncü maddede sayılan görevlerin yerine getirilmesinde aile hekimi ile birlikte çalışır.

(2) Aile sağlığı elemanı Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde;

a) Kişilerin yaşamsal bulgularını ölçer ve kaydeder,

b) Aile hekiminin gözetiminde, talimatı verilen ilaçları uygular,

c) Yara bakım hizmetlerini yürütür,

ç) Tıbbi alet, malzeme ve cihazların hizmete hazır bulundurulmasını sağlar,

d) Poliklinik hizmetlerine yardımcı olur, tıbbi sekreter bulunmadığı hallerde sevk edilen hastaların sevk edildiği kurumla koordinasyonunu sağlar,

e) Gereken tetkikler için numune alır, eğitimini aldığı basit laboratuar tetkiklerini yapar veya aldığı numunelerin ilgili laboratuar tarafından teslim alınmasını sağlar,

f) Gezici ve yerinde sağlık hizmetleri, sağlığı geliştirici ve koruyucu hizmetler ile ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini verir, evde bakım hizmetlerinin verilmesinde aile hekimine yardımcı olur,

g) Bakanlıkça belirlenen hizmet içi eğitimlere katılır,

ğ) Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ile ilgili olarak görev, yetki ve sorumlulukları kapsamında aile hekiminin verdiği diğer görevleri yerine getirir,

h) Bakanlıkça ve ilgili mevzuat ile verilen diğer görevleri yapar.”

Maddeleriyle tanımlanan görevin daha iyi anlaşabilmesi için işin pratikte niteliğini ve niceliğini beraber değerlendirmek gerekir. Önceki dönemde bir sağlık ocağının yaptığı tüm işleri neredeyse şimdi bir AH ve ASE yapmaktadır. Pansuman, enjeksiyon ve diğer ilaç uygulamaların yanında Aile Sağlığı Elemanı için en önemli iş tanımı ülkemizde birinci basamak verilerini Avrupa ülkelerinin üzerine çıkaran izlemler ve aşılar olmaktadır. Sahada 80 gebe 150 bebek gibi çok yüksek sayıda izlem ve aşı yapılması gereken popülasyona sahip birimler olup bu izlemleri aile sağlığı elemanının tüm gününü almakta ve yapılan izlemlerin niteliğinde azalmaya neden olmaktadır. Âmâ asıl bakmamız gereken rakam hemen hemen tüm birimlerde ortalama sayısı 1000 civarı olan, olabilecek gebeliklerde ve sonrasında gelişebilecek doğumsal problemlerde en önemli koruma yapabileceğimiz 15-49 yaş kadın izlemleri bulunmaktadır. Bu izlemler doğum öncesi bakım sağlıklı

gebeliklerin saptanması ve devamlılığının sağlanması, normal dışı durumların belirlenmesi açısından önem taşımakla birlikte anne ve bebek sağlığı açısından olumsuz olabilecek faktörlerin saptanması ve giderilmesi aslında gebelik öncesi danışmanlıkta çok önemli bir yer tutmaktadır. Yılda 2 defa yapılması zorunlu izlemler sayısal olarak 2000 izlem yapmakta ve 200 işgününde günlük 10 tane 15-49 izleminin yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Hatta 6 ayda bir düzenli yapılan izlemler de bile yeni ve geç gebelik tespitleri yapılmaktadır. Geç gebe tespitini önlemek için 9 ay süren bir gebelik periyodu düşünülerek geç gebe tespitlerini önlemek yılda en az 3 izlem yapılması ile ancak mümkün olabilecektir. Dolayısıyla günlük ortalama 15 izlem yapılması sadece 15-49 izlemlerinde gereklidir. Bakanlığın hazırladığı 15-49 kadın izlem protokolüne göre her izlemde yapılması gereken Tansiyon, kan, idrar, EKG gibi ölçümlerin yanında diğer eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin tamamı düşünüldüğünde 15-49 yaş arası kadın izlemi yapılırken kişiye ayrılması gereken zamanın en az 30 dk. olduğu görülmektedir. Günlük 8 saat çalışan bir aile sağlığı elemanı başka hiçbir iş yapmasa bile maksimum 16 kişiye 15-49 yaş kadın izlem hizmeti verebilir. Gebe izlem, bebek izlem, obezite izlem, aşılar, normal hastaya yapılan tansiyon, pansuman, enjeksiyon işlemleri, saha ziyaretleri düşünüldüğünde bir aile hekimi biriminin kaliteli ve nitelikli hizmet verebilmesi için bir aile sağlığı elemanı kesinlikle yeterli olmamaktadır. Şu an mevcut uygulamada yukarda saydığımız yoğun iş yükü altında aile sağlığı elemanları performans kesintisine tabii izlemleri tam yaptıktan sonra vakit yettiğince diğer izlem ve işleri yapabilmektedir ve maalesef izlemler yapılması gereken sayılara ve niteliğe ulaşamamaktadır.

Bu sebeplerle Aile Sağlığı birimlerine ikinci aile sağlığı elemanı gerekliliği aşikardır.

Eski bölge tabanlı sisteme göre Aile Hekimliğinde çok ciddi kalifiye Yardımcı Sağlık Personeli kaybı mevcuttur. İş yükünün çok olması ve ücretlerde fark kalmaması sebebiyle özellikle perifer ASM’lerde Aile Sağlığı Elemanı bulunamamakta ve geçici görevle görevlendirilen personelden verim alınamamaktadır. Özellikle perifer de çalışan veya görevlendirilen Aile Sağlığı Elemanlarının ücreti iyileştirilmelidir. Sınıflandırma için istenen ikinci bir ASE bulunması ise çok daha zor bir durumdur. ASM’lerdeki Aile Sağlığı Elemanı sayısı artırılmalı, hedef bir Aile Hekimine iki Aile Sağlığı Elemanı düşecek şekilde planlanmalıdır. Bazı illerde özelden ASE alımı, il merkezinde ihtiyaç olduğu halde yapılmamaktadır. Dış pozisyondan yapılacak alımlara izin verilmemektedir. Daha önce Ankara çalıştayında belirtilen Aile Hekimlerine ek ASE görevlendirmesi ivediyle yapılmalıdır.

ASE ihtiyacının sahada ne şekilde belirleneceği ile ilgili Aile Hekimleri Dernekleri Federasyonunun önerileri bulunmaktadır. Bakanlığımızın amaçladığı iyi aile hekimliği uygulamasına katkımız olacağı hedefi ile hazırlanmıştır.

1- ASE Sayıları, dağılımları;

Ek ASE lerin sayı ve dağılımının belirlenmesi işleyiş açısından çok önemlidir. Kaç Aile hekimine bir ek ASE verileceği ile ilgili fizibilite çalışmaları için AHEF’in elinde ülke genelinde çalışan Aile hekimleri ile ilgili verilere ihtiyaç vardır. Doğru planlanan bir çalışma için bu şarttır. Örneğin; ASM birimlerinin dağılımı, kaçar tane tek kişilik,2 kişilik, 3 kişilik, 4,5,6,7,8,9 … kişilik çalışan ASM sayısı hesaplamada kullanılmalıdır.

AHEF olarak önerimiz; tek kişi çalışan ASM lerin göz ardı edilmemesi gerekliliğidir. Tek çalışmanın getirdiği dezavantajlara rağmen en azından bir ASE ek olarak verilerek motivasyon sağlanabilir.

Kademeli olarak;

1 - 2 birimlik ASM lere à 1 ASE

3 – 4 birimlik ASM lere à 2 ASE

5-6-7 birimlik ASM lere à 3 ASE

8-9-10 birimlik ASM lere à 4 ASE

11-12-13-14 birimlik ASM lere à 5 ASE

15-16-17-18 birimlik ASMlere à 6 ASE

Verilebilir.

Bu sistemin doğru planlama ile ek ASM sayısını ekonomik kullanmak adına yapılması en akılcı çözüm olarak görülmektedir.

AH birimlerinin kaçar kişilik olduğu ile ilgili net bir verimiz olsa daha ayrıntılı fizibilite çalışması yapabilirdik.

2- Görev Tanımları ;

Ek ASE lerin çalışma düzeni içinde doğru planlaması için mutlaka ayrı bir görev tanımları olmalıdır. Özlük hakları ve maaş hak edişlerinde hesaplamalarda zorluk çıkmaması için performans sistemi haricinde olmalıdırlar. Hangi Aile hekiminin performansına bağlı olarak maaş hesaplaması yapılacağı ile ilgili soru işaretleri olmaması için bu gereklidir. Şu anda

görev yapan ASE ler asıl koruyucu aile hekimliği uygulamasında yer almalı, diğer görevlerini ek ASE ler üstlenmelidir. Bu görevler,

*ev takip formu ve ev ziyaretleri,

*15-49 yaş kadın izlemleri,

*ASM içindeki *pansuman, *enjeksiyon, *laboratuar hizmetleri,

*diyabet hastalarının evde ve ASM de takipleri,

*kronik hastalıklar ile ilgili hasta eğitimleri

*Obezite takip ve eğitimleri.

olarak düzenlenebilir. Şu anda çalışan ASE ler de gebe izlemleri, bebek izlemlerini, aşı takip ve uygulamalarını yapabilirler. Bu iş bölümü ile daha uzun bir zamanda daha kaliteli bir hizmet sunumu ile hizmet alan kişilerin memnuniyeti yanı sıra sağlık çalışanın da mesleki itibarı ve memnuniyetini artıracaktır.

3- Ek ASE lere yapılacak Ödemeler,

Ek ASE lere yapılacak ödemelerde iş barışını bozmayacak şekilde bir planlama yapılması esas olmalıdır. Performanstan etkilenen şu anda çalışan ASE lerin, ek ASE lerin sabit ücretli ödemelerinden rahatsız olmayacakları bir seviyede , sabit bir ücret politikası güdülmelidir. Aksi halde şu anda çalışan ASE ler, ek ASE lerin performans harici ödemelerini göz önünde tutup iş dağılımında görev değişikliği taleplerine yol açılabilir.

SONUÇ;

*Ek ASE lerin Aile Hekimlerine o ASM deki birim sayısına göre kademeli olarak yukarıda ki liste ışığında verilmesi en akılcı çözüm olacaktır.

* Performans harici tutulmalı, görev tanımları şu anda çalışan ASE lerin koruyucu sağlık hizmetlerine daha uzun ve kaliteli zaman ayırmasına olanak verecek şekilde olmalıdır.

* Şu anda çalışan ASE lerin performans kesintileri olduğu dönemlerde ek ASE lerin ödemelerinin iş barışını bozmayacak şekilde planlanması gereklidir.

Saygılarımızla arz ederiz.

AHEF

Yorumlar